Liczba dzieci z alergiami pokarmowymi stale wzrasta. W Polsce już 15 milionów osób cierpi na choroby alergiczne, w tym m.in. na astmę, alergiczny nieżyt nosa, atopowe zapalenie skóry i alergie pokarmowe. Rodzice małych dzieci powinni wiedzieć, co zwiększa ryzyko rozwoju alergii i jakie czynniki wywołują zaostrzenie choroby, żeby skutecznie zapobiegać niebezpiecznym reakcjom alergicznym. Czym jest uczulenie pokarmowe oraz nietolerancja na pokarmy? Kiedy wprowadzać do diety niemowlęcia alergizujące produkty?
Alergia pokarmowa u dzieci i niemowląt
Dzieciom co jakiś czas zdarzają się bóle brzucha i inne niepożądane reakcje ze strony układu trawiennego po zjedzeniu wybranych produktów. Nie od razu świadczy to jednak o alergii pokarmowej u dzieci i niemowląt. Najczęściej objawy te oznaczają zatrucie lub nietolerancję określonych pokarmów. Mogą pojawiać się również na skutek awersji do konkretnych potraw.
Alergię definiuje się jako niepożądaną i nadmierną reakcję układu odpornościowego na spożyty pokarm. Trudno uznać alergię za chorobę, bo to raczej nieprawidłowa reakcja organizmu obejmująca różne narządy i tkanki. Uczulenie objawia się zmianami skórnymi, nieżytem nosa, astmą, reakcjami anafilaktycznymi i innymi problemami ze strony układu pokarmowego (więcej na www.zdrowystartwprzyszlosc.pl). Konkretny alergen, czyli potencjalnie nieszkodliwy dla organizmu czynnik, wywołuje różne symptomy i schorzenia. Reakcje alergiczne są różnorodne i mogą pojawić się na każdym etapie życia. Najczęściej jednak dotyczą niemowląt i małych dzieci. Objawy uczuleń pojawiają się i u dzieci karmionych piersią (szkodzące im substancje przenikają z mleka matki do dziecięcego organizmu), i u maluchów odżywianych mlekiem modyfikowanym.
Mechanizmem odpowiedzialnym za występowanie alergii są przeciwciała należące do dwóch klas – są to alergie IgE-zależne i IgE-niezależne. Przy alergii IgE-zależnej reakcja po spożyciu alergenu jest bardzo szybka. W ciągu kilku minut na ciele może wystąpić pokrzywka, pojawić się katar sienny, silny ból brzucha lub biegunka. Organizm za każdym razem reaguje na alergen w ten sam sposób, a uczulenie może być spowodowane nawet najmniejszą ilością drażniącej substancji. Z typem IgE-zależnym związane są też wstrząsy anafilaktyczne (o tym w dalszej części artykułu). Test na obecność przeciwciał IgE wykonuje się z krwi. Dzieci cierpiące na alergię zależną od IgE potrzebują więcej czasu na wyrośnięcie z uczulenia. W tym przypadku zdarza się również, że alergia utrzymuje się już do końca życia.
Alergie IgE-niezależne wypadające ujemnie w badaniach skórnych i w testach z surowicy krwi odpowiadają za opóźnione reakcje alergiczne. Uczulenie może pojawić się dopiero po kilku godzinach, a nawet po 3-4 dniach. Przy mechanizmie IgE-niezależnym dzieci szybciej wyrastają z alergii i mogą spożywać pokarmy, które wcześniej je uczulały.
U niemowląt karmionych piersią, które oprócz mleka matki nie otrzymują jeszcze innych produktów, alergia może wystąpić na skutek zjedzenia przez matkę alergizujących produktów. Zdarza się też, że reakcje alergiczne pojawiają się u małych dzieci po zastosowaniu przez mamę kremu zawierającego uczulające substancje.
Nietolerancja pokarmowa u dzieci i niemowląt
Nietolerancja pokarmowa lub nadwrażliwość na wybrane produkty tym różni się od alergii, że nie towarzyszy jej reakcja immunologiczna ze strony układu odpornościowego. Dziecko może doświadczać bólów brzucha i biegunki po zjedzeniu produktów zawierających laktozę. Nietolerancja wynika (tak jak w przypadku laktozy) z braku enzymu pozwalającego trawić cukier mleczny znajdujący się w mleku ssaków. W pierwszych latach życia u dzieci utrzymuje się wysoka aktywność laktazy, która jednak z czasem maleje. Dlatego u starszych dzieci oraz dorosłych nietolerancja laktozy może pojawiać się na każdym etapie życia. Żeby uniknąć nieprzyjemnych objawów trawiennych wystarczy wykluczyć produkty zawierające laktozę. Dzieci z wtórną nietolerancją laktozy objawiającą się biegunkami, kwaśnymi stolcami, bólami brzucha, powinny przejść na dietę bezlaktozową. Maluchy mogą spożywać produkty mleczne, jednak pożywienie musi być pozbawione laktozy.
Nietolerancja salicylanów (aspiryny, kwasu acetylosalicylowego) wynika z zaburzeń metabolizmu kwasu arachidonowego. Do objawów po spożyciu salicylanów należą problemy związane z układem oddechowym, czasami z układem trawiennym i problemy skórne. Dzieci z nietolerancją salicylanów nie powinny zjadać zbyt dużych ilości korniszonów, papryki, kabaczków, zielonych oliwek, rodzynek i suszonych daktyli, migdałów oraz orzeszków ziemnych ze skórką.
U dzieci (ale u dorosłych również) może wystąpić także nietolerancja na cukier w owocach, czyli fruktozę. Zjedzenie kilku owoców jeden po drugim lub wypicie dużej szklanki soku owocowego może spowodować ból brzucha i biegunkę.
Nietolerancja pokarmowa powoduje dyskomfort, jednak nie stwarza zagrożenia dla życia dziecka tak jak alergia. Przy nietolerancji dziecko może zjadać mniejsze ilości szkodzących mu produktów i nadal czuć się dobrze. Przy alergii nawet tzw. śladowe ilości substancji mogą wywołać niepożądane reakcje organizmu, w tym doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego.
Wstrząs anafilaktyczny i marsz alergiczny
Anafilaksja to ciężkie objawy nadwrażliwości alergicznej lub niealergicznej. Wstrząsy anafilaktyczne na skutek spożycia alergizującego pokarmu występują rzadko, jednak w ostatnich latach ich liczba wzrasta. Po zjedzeniu orzeszków ziemnych, skorupiaków, ryb, jajek, mleka czy pszenicy w ciągu kilku minut pojawia się pokrzywka i obrzęk języka. Kolejne objawy towarzyszące wstrząsowi to duszność, nudności, wymioty, spadek ciśnienia krwi i utrata przytomności. W takim przypadku konieczna jest interwencja medyczna i jak najszybsze podanie adrenaliny. Zbyt późna reakcja i zignorowanie pierwszych objawów wstrząsu, może doprowadzić do bardzo poważnych konsekwencji.
Marsz alergiczny wiąże się z ustępowaniem jednych objawów alergii i wykształcaniem się innych. Niemowlęta cierpiące na atopowe zapalenie skóry lub alergie pokarmowe mogą w późniejszym wieku doświadczać symptomów ze strony układu oddechowego. Uznaje się, że ok. 40% niemowląt z AZS rozwija astmę oskrzelową do 3-4. r.ż.
Rozszerzanie diety a pokarmy uczulające niemowlęta i dzieci
Wśród pokarmów najczęściej uczulających wyróżnia się 8 grup produktów: mleko krowie, jaja, ryby, skorupiaki, orzechy, orzeszki arachidowe, soję i pszenicę. Alergie mogą pojawić się już w pierwszych dniach życia. Jeśli w rodzinie maluszka któreś z rodziców lub rodzeństwa cierpi na alergię, istnieje duże ryzyko, że rozwinie się ona także u nowo narodzonego dziecka. Prawdopodobieństwo pojawienia się alergii można sprawdzić w prosty sposób dzięki narzędziu „Kalkulator alergii” dostępnemu na stronie programu edukacyjnego Zdrowy Start w Przyszłość. Karmienie piersią uważane za najlepszy sposób odżywiania noworodka i niemowlęcia może powstrzymać wystąpienie alergii. Mleko matki wspiera układ odpornościowy maluszka i przyzwyczaja go stopniowo do różnych substancji występujących w pożywieniu. Nie ma jednak 100% pewności, że u dziecka karmionego piersią nie pojawi się w późniejszym wieku uczulenie na jakiś pokarm. Jeśli dziecko nie jest już karmione piersią, korzystne może być zastosowanie u niego mleka modyfikowanego typu H.A., czyli zawierającego hydrolizowane białko. Powinien być to produkt o potwierdzonej klinicznie skuteczności.
Rozszerzanie diety rozpoczyna się standardowo między 17. a 26. tyg. życia niemowlęcia. Dziecko powinno najpierw dostawać jednoskładnikowe dania warzywne, następnie owoce, zboża i mięso. Małe dzieci do ukończenia 1.roku powinny dostać już też jajko, orzechy oraz produkty mleczne. Tę żywność wprowadza się do diety maluszka w takim samym czasie, jak inne nieuczulające produkty. Jeśli niemowlę nie cierpi na wyprysk alergiczny ani nie wykazuje innych objawów alergii pokarmowej , może spożywać wszystkie potencjalnie uczulające produkty żywnościowe, w tym nawet orzeszki ziemne. Oczywiście w formie dostosowanej do ich potrzeb i możliwości.
Pokarmy z tzw. wielkiej ósemki należy włączać do diety dziecka zgodnie z zaleceniami ekspertów zawartymi w Schemacie żywienia niemowląt, przestrzegając wielkości porcji i wieku niemowlęcia. Nowe dania należy podawać maluszkowi w domu i obserwować reakcje jego organizmu. W przypadku niepokojących zmian skórnych czy problemów z układem oddechowym, należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Reakcje alergiczne manifestują się na różne sposoby i mogą wystąpić w każdym wieku. Alergia pokarmowa u dzieci i niemowląt z czasem ustępuje, jednak może też utrzymywać się do końca życia. Przy alergii konieczna jest odpowiednia dieta wykluczająca alergizujący produkt.
Źródła:
- Alergologia w praktyce. Poradnik dla pacjentów i ich rodzin. K. Sładek, Z. Nowacki, Kraków, 2015 r.
- https://www.whattoexpect.com/first-year/health-and-safety/food-allergies-in-children/
- https://allergyfacts.org.au/allergy-anaphylaxis/food-allergy/5-things-you-should-know-about-food-allergy
- https://www.nhs.uk/conditions/pregnancy-and-baby/food-allergies-in-children/
Materiał partnera zewnętrznego
