Nagroda Nobla to najpopularniejsze wyróżnienie, które przyznaje się za osiągnięcia w kilku dziedzinach. Są to: chemia, fizyka, medycyna lub fizjologia, literatura, ekonomia oraz zasługi na rzecz pokoju. Pomysłodawcą nagród był Alfred Nobel – szwedzki naukowiec i wynalazca dynamitu.
Wyrzuty sumienia Alfreda Nobla
To właśnie dzięki wynalezieniu dynamitu Nobel zdobył ogromny majątek, ale czuł się też winny, gdyż ludzie nie wykorzystywali jego wynalazku tak jak sobie tego życzył, a miał nadzieję, że dynamit będzie używany głównie w budownictwie i kopalniach. Sądził też, że ludzie wystraszą się ładunków wybuchowych na tyle, że zaprzestaną wojen, ale stało się odwrotnie. W związku z tym, że szwedzki naukowiec nie miał nigdy żony, ani swoich potomków chciał zrobić coś dobrego ze swoim bogactwem i przysłużyć się ludzkości. W testamencie postanowił przekazać pieniądze Szwedzkiej Akademii Nauk, która miała ulokować te pieniądze bezpiecznie w banku i co roku przekazywać je osobom za wybitne osiągnięcia oraz takim, którzy przysłużyli się rodzajowi ludzkiemu. Rodzina Nobla chciała później obalić testament, ale nie udało im się to. Wreszcie 4 lata po jego śmierci czyli w 1900 roku powstała Fundacja Nobla, którą zatwierdził Oskar II – król Szwecji i Norwegii. Początkowo wyznaczono 5 dziedzin, w których miały być przyznawane nagrody. Laureaci otrzymywali dyplom, złoty medal oraz wysoką nagrodę pieniężną. W 1901 roku odbyła się pierwsza uroczystość wręczania nagród, a miała ona miejsce w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie. Od 1968 istnieje również nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii, ale nie jest finansowana przez Komitet Noblowski tylko przez Szwedzki Bank Narodowy. Wszystkie nagrody przyznawane są w Szwecji oprócz jednej – Pokojowej Nagrody Nobla. Jej komitet znajduje się w Oslo w Norwegii.
Polscy laureaci
Do elitarnej grupy noblistów zalicza się dzisiaj 7 Polaków, aczkolwiek istnieje jeszcze kilku laureatów tej nagrody, którzy mieli wyraźne związki z Polską i czuli się Polakami. Pierwszą nagrodzoną osobą była Polka – Maria Skłodowska-Curie, która większość życia spędziła we Francji. Otrzymała Nobla dwukrotnie za osiągnięcia w fizyce i chemii w latach 1903 i 1911. Skłodowska-Curie była również pierwszą kobietą z tym wyróżnieniem i do dzisiejszego dnia jest jedyną kobietą, która otrzymała Nobla więcej niż jeden raz. Laureatką Nobla była także jej córka Irène Joliot-Curie. Polacy dostawali Nobla najczęściej z literatury. Mamy aż 5 laureatów z tej dziedziny i są to: Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska oraz Olga Tokarczuk, która jest naszą ostatnią polską noblistką. Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał natomiast Lech Wałęsa w 1983 roku. Do dzisiejszego dnia należy on do najsłynniejszych Polaków na świecie. Ówczesne władze komunistyczne odmówiły mu jednak wydania paszportu i nagrodę odebrała w Oslo jego żona – Danuta Wałęsa.
Do polskich noblistów zaliczyć można także Józefa Rotblata, gdyż całe życie określał siebie jako „Polaka z brytyjskim paszportem”. Rotblat był fizykiem i urodził się w Warszawie w rodzinie polsko-żydowskiej, a nagrodę Nobla otrzymał razem z grupą Pugwash w dziedzinie pokojowej za wysiłki na rzecz zmniejszenia roli broni atomowej w polityce międzynarodowej. Całe życie posługiwał się płynnie językiem polskim. Literacką Nagrodę Nobla otrzymał również Isaac Bashewis Singer, który mieszkał w Warszawie przez 33 lata i był pisarzem tworzącym w języku jidysz.
W ciągu lat nie brakowało kontrowersji w związku z wyborem niektórych laureatów, a także krytykowano za zbyt małą ilość dziedzin w których można otrzymać Nobla. Wiele osób sądzi, że powinno się również nagradzać naukowców za osiągnięcia w biologii lub matematyce pomimo tego, że Nobel nie uważał tych nauk za dziedziny, które pomagają ludzkości. Nagroda Nobla do dzisiejszego dnia pozostaje jednak niezwykle prestiżowym wyróżnieniem i jest jednym z kryteriów w tworzeniu rankingów najlepszych uczelni na świecie. Najwięcej noblistów pracowało do tej pory na Uniwersytecie Harvarda.
NMA
